‘Naar een integrale ontwerpcultuur’

Ontwerp en uitvoering raken door de toename van de installatietechniek in gebouwen steeds meer met elkaar verweven. IAA Architecten uit Enschede (o.a. Medisch Spectrum Twente) ziet zowel uitdagingen als kansen in deze ontwikkeling. “Wij zijn een integraal werkend bureau en beschouwen installatie en gebouw als één geheel. Als het technisch ontwerp tijdig wordt geïntegreerd met het gebouwontwerp, op basis van wezenlijk begrip tussen de partijen, leidt dat tot betere gebouwen”, zeggen directeur Henk Gersen en partner engineering Jeroen Nijmeijer.

Gersen en Nijmeijer constateren in de praktijk een ‘versnipperd ontwerpproces’, waardoor veel kansen worden gemist. Nijmeijer: “Terwijl de installatiecomponent zo belangrijk is en steeds omvangrijker wordt. Denk alleen al aan de energietransitie, waardoor gebouwinstallaties andere vormen aannemen.” Gersen: “Een gebouw is voor IAA Architecten ook een stuk techniek; wij zien in de praktijk echter dat de kansen op innovatie te weinig worden benut, met name vanwege het ontbreken van een integraal ontwerpproces. Dat is zeker niet in alle gevallen zo, maar in onze ogen nog te vaak wel.”

Medisch Spectrum Twente, Enschede.

‘Samen van groot naar klein’

Ligt het aan de opdrachtgevers, is het BIM-gerelateerd of bepaalt de manier van aanbesteden de wijze van ontwerpen? “Natuurlijk is goed opdrachtgeverschap van belang, is BIM een belangrijke tool en is een bouwteam bijvoorbeeld een goed uitgangspunt voor integraal ontwerpen”, vervolgt Gersen. “Het gaat ons echter vooral om echte samenwerking tussen architecten, adviesbureaus en liefst ook uitvoerende partijen in het ontwerpproces. Je moet samen van groot naar klein kunnen ontwerpen, en niet versnipperd. Het ontwerpproces van het Medisch Spectrum Twente kende bijvoorbeeld een hoge mate van integraliteit, en dat leverde een belangrijke bijdrage aan het eindresultaat.”

‘Diffuse scheidslijn’

In grote zorgprojecten is dat misschien eerder aan de orde, vanwege het volume, de tijdsduur en de risico’s, “maar in kleinere projecten, zoals woon-zorgcentra, lukt het evengoed”, zegt Nijmeijer. “De scheidslijn tussen ontwerp en uitvoering wordt steeds diffuser, net als bijvoorbeeld het onderscheid tussen E en W – zeker in all-electric projecten. Wij schrijven soms mee aan PvE’s; in gevallen werken wij samen met uitvoerende partijen het bestek uit. Als je elkaar werkelijk begrijpt, komen er mooie innovaties uit voort. Zoals in de nieuwbouw van Saxion Hogescholen, waar geïntegreerde vloersystemen zorgen voor meer gebouwflexibiliteit. Wij bouwen voor mensen; dat moet je doortrekken in de techniek.”

Ontwerpen voor de levensduur

Flexibiliteit in het ontwerp is essentieel voor de toekomstwaarde van een gebouw, zeggen Gersen en Nijmeijer, en dat maakt integrale samenwerking al even onmisbaar. “Ontwerpen doe je voor de levensduur en de hoeveelheid installatietechniek blijft toenemen. Dan moet je flexibiliteit inbouwen. Overigens niet alleen op installatietechnisch vlak. Flexibiliteit in gebruik is voor de vastgoedwaarde van het gebouw van even groot belang.” Architecten en installatietechnisch ontwerpers zijn allen engineers en ‘engineeren’ aan hetzelfde gebouw, maar vaak niet op hetzelfde moment. “Investeer aan de voorkant in elkaar en in het proces; dan krijgt de eigenaar/gebruiker het beste en meest duurzame gebouw voor zijn investering.”