Duurzaam renoveren, met respect voor de rijke historie

Het renoveren en verduurzamen van (rijks)monumentale gebouwen vraagt om een zorgvuldige technische voorbereiding en uitvoering. Maar ook om werken met respect voor de historische waarde van gebouw én omgeving en om een uitgekiend samenspel tussen opdrachtgever en bouwteampartners. Het is (ver)bouwen op topniveau. Breman Utiliteit, een divisie van Breman Installatiegroep, verstaat deze kunst. Hiervan getuigen diverse sprekende projecten, zoals ANNO en de Statenzaal in Zwolle.

In de achtertuin van Breman Utiliteit vestiging Zwolle, onder stadstoren De Peperbus, is afgelopen april ANNO opgeleverd. In het gebouw moesten in circa anderhalf jaar tijd een stadsmuseum, archeologie, bouwhistorie, monumenten en een archief harmonieus worden samengebracht. En dat was bepaald geen sinecure, aldus projectleider Jurjan Veenstra. “Het project bestaat uit drie bouwdelen, waaronder het monumentale 16e-eeuwse Drostenhuis, een monumentale Voorstraat en een nieuwbouwdeel uit 1997. In opdracht van de gemeente Zwolle en in een bouwteam met aannemer Hanzebouw hebben wij het voorlopige ontwerp voor de werktuigbouwkundige, sanitaire en elektrotechnische installaties geüpgraded naar een uitvoeringsontwerp, met respect voor de monumentale waarde van de gebouwdelen. Hier werd ook streng op toegezien. Zo stelden de fraaie plafonds en vele schouwen specifieke eisen aan de inpassing van het leidingwerk. Bovendien mocht niet geboord worden in muren en plafonds.”

Een oplossing voor het leidingwerk werd gevonden in de oude schoorsteenkanalen. “Elke ruimte beschikte over zijn eigen schoorsteenkanaal, waarin we onze luchtkanalen hebben ingepast”, aldus Veenstra. “Alle kanalen zijn door de oude schoorsteenveegluiken geleid en aangesloten op het nieuwe kanaalwerk op de zolderverdieping, waar we iets meer installatiemogelijkheden hadden. Zo konden we alle ruimtes toch voorzien van voldoende verse lucht.” Qua verwarming was de wens om het gebouw volledig van het gas te halen, maar dit bleek bouwkundig niet mogelijk. “Een aantal wanden in het Drostenhuis mocht niet aanvullend geïsoleerd worden”, vertelt Veenstra. “Hierdoor hadden we teveel transmissieverlies. Daarom hebben wij per gebouw een hybride oplossing met lucht/water-warmtepompen voorgesteld, waarbij een cv-ketel op de koudste winterdagen bijspringt. Omdat radiatoren teveel ruimte zouden innemen, is als afgiftesysteem gekozen voor fancoilunits die netjes in bankjes zijn weggewerkt. Het leidingwerk is verborgen aangelegd achter de monumentale lambrisering.” Vanwege de binnenstedelijke locatie zijn de warmte­pompen van ANNO opgesteld achter een mooie kokos geluidswand, waardoor je de installatie niet meer ziet of hoort. Behalve de wanden en plafonds, mocht BremanUtiliteit Zwolle ook niet door de monumentale vloeren boren. Daarom zijn op veel plekken de monumentale vloerplanken deels verwijderd en – na het aanbrengen van de elektrotechnische installaties – met zorg hersteld. “Alle bekabeling voor CCTV, verlichting, data en elektra is onzichtbaar in de vloeren ingepast, waardoor een authentieke uitstraling én de modernste technieken harmonieus samenkomen.”

Een tweede unieke en lokale referentie is project Statenzaal. Nadat Zwolle in 1803 werd omgedoopt tot hoofdstad van de provincie Overijssel, waren er gebouwen nodig zoals een provinciehuis en gouvernementsgebouw. In 1895 begon de bouw voor de bijbehorende Statenzaal, dat zich kenmerkt door een neogotische stijl. Dit is onder andere terug te zien in de prachtige glas-in-loodramen, waarop de wapens van Overijsselse gemeenten staan afgebeeld. Monumentale wandschilderingen verbeelden bovendien de hoogtepunten van de geschiedenis van de provincie. In 2009 is de buitenkant van het pand al gerenoveerd. Tot 2016 was het pand in gebruik als bibliotheek, maar inmiddels is het tijd voor een andere invulling. Het historische pand wordt daarom nu omgebouwd naar een evenementenzaal, hotel, grand café en hostel. Begin 2023 moeten alle werkzaamheden gereed zijn.

In opdracht van en in een bouwteam met bouwkundig aannemer Prins Bouw verzorgt Breman Utiliteit Zwolle alle installatietechnische werkzaamheden. “Op basis van het bestek van ABT hebben wij de engineering van de werktuigbouwkundige, sanitaire, elektrotechnische en regeltechnische installaties verzorgd”, vertelt projectleider Wim Holstege. “Begin dit jaar zijn we met de uitvoering gestart. Al onze werkzaamheden worden zorgvuldig afgestemd met de gemeente Zwolle en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). Zo komen we overal in het gebouw tot hoogwaardige oplossingen, zonder de authentieke historische kwaliteit te beïnvloeden.”

Bijvoorbeeld het monumentale tegel- en schilderwerk mag niet aangetast worden. “Om dan toch de juiste leidingwegen te vinden, vraagt veel creativiteit van alle betrokken partijen. Bijvoorbeeld in de Statenzaal zelf is het aantal verlichtingspunten teruggebracht. De sparingen die hierdoor overbleven, zijn slim benut voor de toe- en afvoerroosters van de luchtbehandeling. Hierdoor hoefden we geen nieuwe sparingen te boren; een actie die strikt verboden was. In de hotelkamers voorkomen prefab sanitaire units dat in wanden en vloeren geboord moet worden.” De gevelcomponenten voor de brandmeldinstallatie zijn in samenspraak met de brandweer en RCE verplaatst naar de zijgevel, aldus Holstege. “Hierdoor wordt het historische aangezicht niet aangetast terwijl zichtbaarheid én veiligheid gehandhaafd blijven. Lucht/water-warmtepompen, PV-panelen en luchtverwarmingssystemen met topkoeling zorgen bovendien voor een optimale duurzaamheid.”